24.07.2017 00:07

É a primeira investigación que analiza o conxunto da obra teatral do autor donostiarra

Máis aló do narrador, unha tese reivindica a produción dramática de Pío Baroja na historia do ...

Chegou a escribir 12 pezas teatrais, “aínda que lamentablemente ningunha gozou de fortuna escénica”

A pesares do inxente número de traballos dedicados á produción narrativa do escritor donostiarra Pío Baroja (San Sebastián, 1872-Madrid, 1956), ata agora non existía ningún traballo de conxunto que prestase atención a outra das súas facetas, a de dramaturgo. Consciente desta realidade, a filóloga viguesa Mónica González decidiu dedicar a súa tese de doutoramento a dar a coñecer e reivindicar o merecido lugar que debe ocupar a produción dramática deste autor na historia do teatro español do século XX.
O estudo, dirixido polo profesor Fernando Romo e defendido na Facultade de Filoloxía e Tradución, deixa claro que este coñecido autor da Xeración do 98 ocupouse do teatro dunha maneira concienciuda ao longo da súa carreira literaria.

D. Besadío | Vigo
A pesares do inxente número de traballos dedicados á produción narrativa do escritor donostiarra Pío Baroja (San Sebastián, 1872-Madrid, 1956), ata agora non existía ningún traballo de conxunto que prestase atención a outra das súas facetas, a de dramaturgo. Consciente desta realidade, a filóloga viguesa Mónica González decidiu dedicar a súa tese de doutoramento a dar a coñecer e reivindicar o merecido lugar que debe ocupar a produción dramática deste autor na historia do teatro español do século XX.

O estudo, dirixido polo profesor Fernando Romo e defendido na Facultade de Filoloxía e Tradución, deixa claro que este coñecido autor da Xeración do 98 ocupouse do teatro dunha maneira concienciuda ao longo da súa carreira literaria, a pesares de que a súa escritura dramática non presenta un corpus tan amplo e dilatado coma a súa produción narrativa. “É indubidable que o teatro ‘barojiano’ non alcanzou o xenio e a agudeza da estética de Valle Inclán, pero si contribuíu con gran esforzo a unha transformación da escritura teatral que desde os últimos decenios do século XIX estábase a levar a cabo en toda Europa”, explica a autora da tese, que apunta tamén que a súa obra dramática non contou co beneplácito nin da crítica nin dos seus compañeiros de xeración, “a excepción do seu fiel amigo Azorín”.

A pesares de todo, Baroja chegou a escribir doce pezas teatrais, “aínda que lamentablemente ningunha gozou de fortuna escénica”, algo que a investigadora achaca, sobre todo, a que algúns dos seus dramas presentan unha estrutura bastante irregular, que non se axustaba aos canons dramáticos convencionais e que pon en evidencia a dificultade para levar a escena este tipo de obras “tan insólitas” e tamén a que o autor insistía nun teatro pensado sobre todo “para ser lido”, insiste a autora da tese, licenciada en Filoloxía Hispánica, mestrada en Artes Escénicas e, desde 2011, docente de español en diferentes escolas de ensino secundario en Portugal, na actualidade no Camilo Castelo Branco de Lisboa.

Un teatro no que prima o popular, a anarquía, a denuncia social...
Aínda que as diferencias que presentan as obras dramáticas de Baroja entre si son importantes, a autora da tese apunta que se pode falar de toda unha serie de elementos comúns que se repiten ao longo do seu corpus teatral e que fan que se poida falar de certa unidade na súa obra dramática. O primeiro destes elementos é o que a autora denomina ‘o popular’, xa que, segundo explica, para este escritor o pobo sempre foi o espello no que reflectirse, a súa principal fonte de inspiración. “Baroja busca romper cos canons do teatro finisecular español, concedéndolle á súa escritura dramática un espírito popular”, insiste a investigadora. Xunto a este aspecto popular, outro destes elementos comúns sería ‘a anarquía’ o que se manifesta tanto na estrutura irregular das súas obras, como na intromisión do autor e nas habituais acotacións líricas coas que achega a súa escritura dramática á dimensión poética.

A música, a miúdo empregada co obxectivo de transmitir ao lector/espectador o sabor local de cada rexión, conformaría un terceiro eixe, xa que se manifesta sen excepción algunha en todas as obras teatrais deste autor. A eses tres pilares fundamentais uniríanse tamén a denuncia social, dado o fondo crítico no que censura os males da sociedade española presente nas súas obras, e a circularidade estrutural, só compartida polas obras escritas na década dos vinte.

Pouco cómodo co labor de crítico teatral e forte atracción polo sétimo arte
A tese de doutoramento de González inclúe un estudo particular de cada unha das doce obras que compoñen o teatro de Pío Baroja, interpretando e analizando cada unha delas seguindo a orde cronolóxica de publicación e atendendo a cuestións como as temáticas, a estrutura, a dimensión espacial e temporal, a análise dos personaxes, as acotacións, a linguaxe... A isto engádese a atención o labor deste autor como crítico teatral para a revista El Globo, “unha faceta coa que o escritor vasco non se sentiu de todo cómodo, o que xustificou o seu abandono” e a súa breve incursión na sétima arte. “Do mesmo modo que acontece co seu corpus dramático e narrativo, reivindicou un cine orixinal, intuitivo e libre de artificios”, subliña a autora, ao tempo que explica que animado pola súa curta experiencia como actor e tras a rodaxe dunha das súas novelas, redactou tamén unha novela-film, aínda que igual que no caso do teatro, Baroja non conseguiu que fose proxectada nas pantallas do cinematógrafo.